Sonia González: "Erreka haizea-k nik poesia ulertzeko dudan modutik asko dauka”

• Twitter
• Facebook

Zer izan nahi zenuen txikitan?

Orkestra zuzendaria! Benetan! Liburuan momentu batean aipatzen dut eta egia da, benetakoa da. Ez dakit zergatik, baina flipatu egiten nuen orkestra zuzendariekin. Etxean, batez ere aitak, telebistan kontzertuak jartzen zituen, gustatzen zaizkio zarzuelak eta grabatzen zituen eta berriz ipini, eta edukitzen zituen etxean musika klasikoko diskak. Nik ikusten nuen orkestra handi bat eta aurrean gizon bat horrelako makiltxo batekin dena manejatzen… Hori izan nahi nuen! Musikarengatik, eta agintzeagatik ere izan zitekeen, kar-kar-kar.

Erreka-haizea. Hego haizea. Ero haizea. Emakume haizea ere esaten diote batzuek.

Bai, hala diote.

Liburuak sentsazio ona utzi dizula esan didazu lehen…

Bai, gustura geratu naiz. Liburu bat amaitzen duzunean beti geratzen zaizu sentsazio bat, bibrazioa, norberak ikusten du liburu ona den, merezi duen… Honekin geratu nintzen sentsazio onarekin. Hainbeste urte ezer idatzi gabe pasatu ondoren, itzulerarako ondo egon da, gustura bueltatzeko moduan.

“Ugerra eta kedarra” zeukanak buruan, beste Sonia González bat topatu izango du. Erregistro aldaketa izugarria egin duzu.

Urte asko pasatu dira eta banaiz aurreko Sonia González hori, eta ez naiz. Azkenean, idazten duzunean zure pertsonalitatea ere islatzen duzu. Ez zara pertsona berdina 20 urterekin, 30ekin, 40rekin edo 60rekin. Bazara, baina bestelako bizipen batzuk dauzkazu, gauzak diferente ikusten dituzu, bestelako interes batzuk dituzu… Azkenean hori guztia egiten duzun horretan islatuko da.

“Erreka haizea” izan liteke nobela, autobiografia, tratatu filosofikoa… Zer da?

Oraindik ez dakit!

Agian ez dago sailkatu beharrik?

Sailkapenak nahiko estuak izaten dira: poesia, ipuinak edo narrazioak, nobela eta saiakera. Bat-batean, badaukazu eskuartean sailkapen horietan sartu ezin den zera bat. Saiakera moduan argitaratu da Susan. Ez dakit oraindik… Gauza arraro eta diferente bat da.

Zure lehenengo argitalpen literarioak poeta gisa izan ziren. “Erreka haizea”-n poemei ere tokia egin diezu. Ez dituzu ahaztu zure oinarriak…

Ez. Gainera, liburu honek nik poesia ulertzeko dudan modutik asko dauka. Niretzako poesia pentsamendu sakon bat da, oso letra gutxirekin esana, eta bakarrik modu horretan esan daitekeena. Pentsamendu bat da balio erantsia hartzen duena idazten duzun moduarengatik. Irakurtzen duzunean pentsamendu hori hain zuzen, hain zorrotz, modu berezi horretan, amaieran ukitu behar zaitu modu berezi batean. Erreka haizea kontakizun oso laburrak dira eta batzuk, tak, pentsamendu oso zehatzak. Forman ez, baina nik poesia ulertzen dudan horretara hurbiltzen dira. Beste atal batzuk poesia, poema moduan idatzita daude.

Diozunez, Marina Tsvetaieva poetak zalantza zuen bera hil eta urteetara ea bere lana inork aintzat hartuko ote zuen. Oraindik ez dugu ikasi poesia maitatzen?

Uste dut berdin antzera gabiltzala, baina onartu beharreko gauza bat da. Atzera egiten duzu eta aurreko mendeetako poetek pena edo zalantza oso antzekoak dauzkate: Nik badakit poesiak kristoren potentzialitatea daukala, baina jendeak ez du maite, ez dute hartzen beharko litzatekeen modura. Hori errepikatzen da. Beraz, onartu egin beharko dugu poesia beti izango dela minoritarioa. Eta igoal hala izan behar da, ze hasiz gero zabalkunde handia edukiko duten poesiak egiten, bestelako gauza batzuk sartu ahal dira tartean. Literaturaren barruan produzitzen diren best seller batzuk produzitzen dira jakinda zabalkunde handia edukiko dutela -eta ez du esan nahi horregatik baliorik ez daukatela-, baina badago arriskua tartean bestelako interes edo balio batzuk sartzeko. Poesia desbirtualizatuko luke.

“Botere, isilpen eta herioaz” hirukoak osatzen du “Erreka haizea”-ren azpititulua. Gai hauen inguruan asko pentsatzen duzu?

Liburua idazten hasi nintzenean ez nuen jakin oso ondo zer itxura hartuko zuen. Hartu zuenean itxura apur bat, konturatu nintzen hiru gai horien inguruko hausnarketa asko biltzen zirela, ikuspegi desberdinetatik. Bestelako gai batzuk ere badaude, baina gehien errepikatzen direnak hauek dira eta aukeratu nituen pista batzuk ematearren nondik zihoan liburua.

13 urte pasatu dira aurreko argitalpenetik. Isiltasun luzea hautsi duzu liburu honekin. Noiz eta zergatik isildu zinen? Eta zergatik urratu duzu isiltasuna?

Liburuan ere aipatzen da jendeari zelan esaten nion ez daukat denborarik galdetzen zidatenean noizko hurrengo liburua. Hori gezurra da. Uste nuen literaturak eman zidana baino gehiago emango zidala, edo aldaraziko ninduela, eta konturatzen zara ez dela horrela. Barruan neukan ideia bat, eta gero egiaztatzen duzu praktikan eta benetan ez dela hori, ez zaituela aldatu. Eduki nuen literaturarekin haserretuta egon nintzen momentu bat. Ezin nuen hori barkatu. Baina berriro adiskidetu gara.

Barkamen prozesua nolakoa izan da?

Luzea! 13 urte! Gehiago etorri da konturatzetik ez literaturak ez beste ezerk sekula errealitateaz ez zaituela osatuko. Horri buelta ematetik etorri da, konturatzetik ezin dela bilatu edo eskatu gauza inposiblerik. Lantzean behin zure burua berrinbentatu behar duzu, eta horrekin pozik geratu. Eta listo.

Labartzan kokatu duzu “Erreka haizea”. Zure Obaba literarioa da?

Bai, hori izango litzateke. Bai herriak eta bai pertsonak fiktizioak dira, Hiria ere agertzen da, maiuskulaz, baina izen barik. Apur bat urruntzeko saiakera bat da. Badauzkazu benetako tokiak edo pertsonak buruan, baina urruntze prozesu bat egiten duzu ez izateko pertsona edo toki hori, horren inguruan asmaketa egin ahal izateko eta mundu literariora ekarri ahal izateko, fikzio-errealitate muga labankor horretan kokatzeko.

Batzuetan sinistu dut Sonia dela kontatzen duena. Errore handian erori naiz?

Ez. Oso autobiografikoa da. Beno, autobiografikoa ez da, ez baita nire bizitza kontatzen, nahiz eta nire bizitzan gertatu diren gauza batzuk kontatu. Baina bai dago oinarrituta benetako bizipenetan. Eta gainera, horrela izatea nahi izan dut. Esaten da hoberen ezagutzen duzun errealitate partikular horretatik atera ahal direla ondorio orokorrak. Uste dut biderik eraginkorrena dela aparteko teoriarik eratu barik, norberaren bizipenetatik ondorio orokorretara salto egin ahal izatea, garapen bat egin ahal izatea, irakurtzen duenak ere bere burua edo bere bizipenak hor islatuta ikusi ahal izateko.

Galdera asko egiten dira “Erreka haizea-“n. Erantzunak topatu dituzu?

Pentsamendu bakoitzaren atzean beti dago zuk zure buruari egiten diozun galdera bat, edo galdera inplizito bat. Horren inguruan hasten zara burutazioak eta hausnarketak egiten. Galdera guztiek badaukate erantzun bakar eta zehatz bat? Ez dut uste. Eduki ahal dute erantzun bat baino gehiago. Momentu bakoitzean erantzun bat izan ahal da. Handik denbora batera beste bat, edo segun-eta nork jasotzen duen galdera, erantzun bat emango dio.

Nietzscheren aipu batek irekitzen du narrazioa. Eta testuetan agertzen zaizkigu Kant, Marx, Lenin, Mao… Filosofiako teorikoek zertarako balio dute XXI. mende honetan?

Uste dut ez dela ezer berririk sortzen. Egiten dena da beste batzuek egindakoaren gainean, bersortu. Bai literaturan, bai pentsamenduan. Pentsamendu oso berria eduki ahal dezakezu, baina ez baduzu ondare bat egin beste batzuek gai antzekoen inguruan jadanik pentsatu duten horren inguruan, edo hortik abiatzeko, uste dut nahiko hankamotza izango dela. Oso filosofiazalea naiz, apur bat freaky ere bai…

Tarteka A-z hasten diren izeneko protagonistekin ipuin-fabulatxoak ere tartekatu dituzu. Hor kontaten dituzunak ez zenituen nahi beste testuen egiturarekin kontatu?

Jakin dut oso liburu eklektikoa izango zela, eta apurtzeko, dena kontakera antzeko edo berdina ez izateko tartekatzen dira, zelanbait egitura apurtzeko. Ez dakit lortzen duen, baina beno…

Ametsek ere toki handia hartzen dute. Literaturako oinarri den sinesgarritasunari izkin egiteko modu bat izan dira?

Horrelako ametsak izanda, kontatu behar nituela pentsatzen nuen! Bestela ahaztu egingo zitzaizkidan! Bene-benetako gauza bakarra liburuan, ametsak dira. Ametsa izenburu horren azpian dakarrena hala da. Horrelako ametsak… aprobetxatu behar dira! Askotan ibiltzen gara idazleak gauzak atrapetan, gero aprobetxatu ahal izateko.

“Maitasuna” ere izan zitekeen beste azpitituluetako bat?

Maitasuna esaten dugunean ez dira bakarrik gauza eder eta politak. Normalean, gainera, justu kontrakoa izaten da maitasunak ekartzen duena. Sentimendu oso bortitzak, oso arraroak, kontrolaezinak… Horrelako batzuk agertzen dira. Andoni koitadua -ez dit penarik ematen-… Amaitu nuenean pentsatu nuen: “hil egin dut, burua apurtu diot, azazkalekin arramazkatu diot aurpegia…”. Beno, ba hori ere maitasuna da. Ea ez duen leidutzen…

Eskatu omen diozu ez irakurtzeko…

Bai, ze lotsa ematen dit. Arraroa da. Horren pertsonala da idazten duzun guztia, eta alde batetik, ez dizu inporta mundu zabalak horren inguruan jakitea, baina hurbilen daukazun pertsonak bai. Bere aurrean biluzik uzten nau. Beste jendearen aurrean biluzteak ez dit axola, ez zaituzte horren ondo ezagutzen, baina oso-oso ondo ezagutzen zaituen pertsonaren aurrean horrela biluztea… Denok gordetzen dugu zeozer horrelako hurbileko harremanetan. Babesteko modu bat da. Nik, behintzat, sentitzen dut premia hori.

Eta ez dakizu irakurri duen…

Uste dut ezetz. Atal batzuk igoal bai. Baina osorik ez. Eta irakurri badu, ez du komentariorik egin. Oso-oso-oso diskretoa izan da.

Hizkuntzaz ere asko idatzi duzu. Euskara etxetik jaso ez arren, euskaraz sortzea erabaki duzuen belaunaldi honetako idazle batzuek. Meritu doblea da zuena?

Ez dut uste meritu doblea denik. Edo ez dut horrela bizi nahi. Askotan esaten dute euskaldunzaharrek zelako meritua daukazuen euskaldunberriek. Hautu bat da. Euskaldunzahar asko daude euskarari atera ahal diezaioketen probetxu guztia ateratzen ez dietenak. Euskararen erabileran, bai idaztean, bai erabiltzean, bai euskaraz bizitzean, hautu personal bat egin behar duzu. Bakoitzari kostatuko zaio gehiago edo gutxiago zirkunstantzien arabera, baina mundu guztiari kostatzen zaio. Ez nuke nahi euskaldunberriak ipintzea aldare moduko batean, “zuek bai meritua”. Ez.

"Tildea kentzeak ez du euskaldunago egingo abizena"

González. Tildearekin…

Ai, bai. Beti adibide berdina ipintzen dut: Gorka Knörrek bere dieresia badauka, nik, neure tildea. Oso arraroa egiten zait González tilde barik ikustea. Eta ohitura dago ezabatzekoa. Gaztelerazko abizen bat da, eta tildea dauka! Mojen eskolan ikasi nuenez, ortografia barru-barruraino sartuta daukat. Tildea kentzeak ez du euskaldunago egingo abizena. Berdin dago, baina txarto idatzita. Urteetan ikusi dugun zerbait da tildea kentzea. Igoal Euskaltzaindiak dio horrela idatzi behar dela, baina ni González tildearekin naiz. Eta bada jatorri horretaz eta zaren horretaz ez lotsatzeko aldarrikapen bat ere.

Barakaldokoa zara eta…

Estigma apurtxo bat bada, eta beti izan da. Sasoi batzuk izan ziren norbaiti Barakaldakoa zinela esan eta kanta hori kantatzen zizuna. Behin, tira. Baina ez zeukan graziarik. Bilbokoa nintzela esaten nuen, kantzio hori ez entzutearren. Kantsatzen zuen.

Militantziari buruz ere hausnartzen duzu. Badu zerikusirik izan duzun esperientzia pertsonalarekin?

Niretzako militantzia nire bizitzaren parte garrantzitsua da, pertsona moduan egin nauen aldagai funtsenetako bat da. Liburuan ez da agertzen bereziki botere-harreman gogorrik militantziaren inguruan, egon badaude, baina nire ibilbidean ez dira izan oso funtsezkoak, eta ez dut barrutik bizi izan; zorte hori izan dut. Nahiz eta badakidan edozein esparrutan modutan, gauza horiek gertatzen direla.

Oraindik, beraz, militantziak zure bizitzaren parte garrantzitsua izaten jarraitzen du…

Bai. Badaude funtsezko gauza batzuk bizi osorako zure parte izango direnak, eratu egiten zaituztenak eta mundua ikusteko moldea eratzen dizutenak, eta horrek lagunduko zaitu bizi osorako. Niretzako hala da.

Liburu honetan heriotzaz hitz egingo dela hasieratik diozu. Suizidioa den tabuak toki handia hartzen du.

Hori izan liteke liburuak daukan beste balioetako bat: nahiko tabu diren gauza batzuen inguruan berba egitea modu zabal batean eta estigma hori apur bat kentzea, edo jendeak hobeto ulertzea, edo ulertaraztea zati batean bada ere, zer pasatzen den zure burutik, zelako sentipenak izaten dituzun horren inguruan. Suposatzen dut jende askok bere burua ikusi ahal duela islatuta eta identifikatuta sentitu horrelako ataka batean. Gai horietaz berba egin behar da zerbait lortu nahi badu norberak eta inguruneak. Azken finean… zelako zorte txarra eduki dugun, ezta?

"Niretzako aurkikuntza izan zen Miyó Vestrini"

Virginia Woolf. Anne Sexton. Alfonsina Storni. Sylvia Plath. Ingeborg Bachmann. Alejandra Pizarnik. Miyó Vestrini. Marina Tsvetaieva. Idazle hauek lotzen dituena, kalitateaz gain, beren buruaz beste egin izana da.

Niretzako aurkikuntza izan zen hemen jende gehienarentzako ezezaguna den Miyó Vestrini. Gazteleraz idatzi zuen, baina ez dauka libururik argitaraturik estatu espainolean. Bere obra Latino Amerikan aurkitu behar duzu. Denek euren buruaz beste egin zutelako aukeratu nituen. Saiatu naiz eurengana hurbiltzen emakume moduan. Zortea izan dut horiek guztiak idazleak izatean, euren pentsamenduen eta euren berri izan dudala euren berbetatik. Ez zerk eraman zituen amaiera horretara, baina hurbilketa bat egin nahi izan nuen eurengana. Ez idazle moduan, ez dagoelako konparazio posiblerik, baina bai euren buruaz beste egin zuten emakume gisa.

Testuan, gizaki baino, andreki gisa definitu duzu emakumea eta feminista aldarrikatu.

Hainbat mendetan saiatu gara emakumeak gizaki moduan onartzea, eta ez. Ez gara gizakiak. Andrekiak gara. Feminismoaren historian garapen bat egin da horren inguruan, baina da modu bat ideologia feministaren garapenaren inguruan hainbesteko albisterik ez daukan batek, oso-oso esaldi erraz batekin errealitatea ulertzeko eta norbera munduan kokatzen laguntzeko.

Biztanleriaren gehiengoa izatea ez omen da zorionekoa. Zuk lortu duzu emakume izaten ikasi eta zorioneko sentitzea?

Zoriontsuak izatea posible da, baina ez da zorioneko gauza. Pribilegio batzuk falta ditu biztanleriaren zati handienak. Beste partean daudenak dira pribilegioak dituztenak eta zure kokapena zailagoa da. Orokortasuna buruan daukagunean, gizon zuri eta klase ertainekoak dira. Eta gutxien-gutxiengoa dira. Gehiengo-gehiengoa ez gaude zorioneko talde horretan. Andre jaiotzea eta andre izatea, berez, ez da zorionekoa, zure patua zailagoa izango da, gauza guztietan.

Euskal tradizio literarioko “Bereterretxeren Kantoreko” Mari Santz, Margarita… azaltzen dira “Erreka haizea-“n. Ez da zure lanetan agertzen diren lehen aldia…

Begira, begira, laztu egiten zait ilea! Oso gogorra da, sekulako indarra duten irudiak ditu. Margarita odola ahurka batzen imajinatzen duzu Bereterretxe hilda eta… Inpresionantea da. Asko gustatzen zait.

Egia iraultzailea dela idatzi duzu. Sinisten duzu iraultzan oraindik?

Nik bai. Uste dut ez dela sekula bistatik galdu behar, ipar orratza izan beharko luke ekintza politikoetarako, norberarentzako… iraultzan benetako ahalegin bat dagoelako. Zerbait iraultzea zerbaiti buelta ematea da, guztiz: zure munduan, zure inguruan, zure buruan…

 "Emakume izatea dagoeneko ez da exotikoa"

Simone Young orkestra zuzendariaren aitzakian (argazkian), kontatzen duzu nola badagoen beirazko sabai bat emakume orkestra zuzendarientzat. Literaturan ere bai?

Uste dut euskal literaturan apur bat aldatu direla gauzak azkeneko hamarkadetan. Adibide moduan, Ugerra eta kedarra idatzi nuenean, entrebista gehienetan aipatzen zidaten emakumea eta gaztea nintzela. Martziano bat nintzela zirudien. Gainera, elkarrizketak egiten zituzten gehienak gizonezkoak ziren. Orain, bestelako errealitate bat topatzen ari naiz, eta hamarkada bi ere ez dira pasatu. Orain inork ez dizu esaten emakumea eta idazlea zarela -ja gaztea ezin didate esan-. Gero eta emakume gehiago ikusten duzu, eta horrek dena aldatzen du. Emakume izatea dagoeneko ez da exotikoa. Badoa garatzen. Egia da euskal literaturaren historia oso-oso berezia dela: ez dauka historia handirik, orduan, dena egon da egiteko, eta oraindik ere hainbat gauza egiteko daude. Emakumeentzako literatura ere orain ez da entzuten elkarrizketetan edo artikuluetan, eta orain dela gutxi arte nahiko orokorra zen emakumeentzako literaturaz edo emakumeen literaturaz hitz egitea. Hori ere askotan izan da edo exotikoa -emakume idazle gutxi daudenez edo protagonista emakumea bada, antza, emakumeentzat idazten duzu-, edo, beste kasu batzuetan, destainaz ere erabiltzen zen: emakumeek egiten badute literatura eta emakumeak badira ardatz, ez da unibertsala, baliotsua.

Susarekin argitaratu duzu lan hau, lehen aldiz. Arrazoiren bat egon da atzean?

Pisuzko arrazoi bat egon zen. Durangoko Azokan ardoak edaten, Gorka Arrese zegoen tartean eta esan nion “begira Gorka, badaukat gauza bat, bidaliko dizut eta kaka zaharra bada, esaidazu, kariñoarekin”, eta beste ardotxo bat...

Baina ez da Gorka Arrese izan editorea…

Ez! Gorkak utzi egin du eta orain Leire (Lopez Ziluaga) dago. Oso polita eta berezia izan da, niretzako berraste bat izan delako eta Leire editore lanetan hasiberria zelako. Biontzako hasiera bat. Oso-oso pozik nago egin didan edizio lanarekin. Uste dut hasiera batean bidali nuenetik geratu den liburura, lan ona egin duela. Ekarpenak egin dizkit eta batzuetan, berak esan baino arinago banekien zer kendu, ipini… Sintonia ona eduki dugu.

“Andre errebeldea” idazteko asmoa da hurrengoa?

Hori ez daukat buruan, baina ideia pilo-piloa ditut: “Idatzi behar dut honetaz, zelako ideia ona” eta apuntatzen dut… Liburu batekin bukatzean oraindik burua horretan kokatuta daukazu, ez zaude beste proiektu batekin hasteko moduan. Baina konturatu naiz, hona nentorrela autobusean, apur bat urruntzen nagoela liburutik, ez dudala sentitzen horren hurbil. Bera hasi da bere bizimodua egiten eta nik burua kokatu ahal dudala beste gauza batzuetan.

Ez dira, beraz, beste hamahiru pasatuko Sonia Gonzálezen berri izan gabe…

Ez, ez, ez!!